Opšti podaci o opštini Vladičin Han
Opština Vladičin Han smeštena je na jugu Srbije i teritorijalno pripada Pčinjskom okrugu. Leži u severozapadnom delu Vranjske kotline, u blizine Grdeličke klisure, a grad je nastanjen sa obe strane reke Južne Morave. Prostire se na površini od 366 kilometara kvadratnih, od čega šume zauzimaju 40% teritorije. Od državne granice sa Makedonijom, u južnom delu, udaljena je 67km, a od Bugarske ka istoku 52km. Na zapadnoj strani naselja nalazi se planina Kukavica sa najvišim vrhom Vlajna (1.441m). Opštinu čini 51 naselje, a prema popisu stanovništva iz 2011. godine, na njenoj teritoriji živi 20.871 stanovnik. Srbi su sa 89,3%, većinsko stanovništvo, a slede Romi sa 7,2%.
Naseljena mesta u Opštini su: Vladičin Han, Balinovce, Bačvište, Belanovce, Beliševo, Bogoševo, Brestovo, Vrbovo, Garinje, Gornje Jabukovo, Gramađe, Dekutince, Donje Jabukovo, Dupljane, Žitorađe, Zebince, Jagnjilo, Jastrebac, Jovac, Kalimance, Kacapun, Koznica, Kopitarce, Kostomlatica, Kržince, Kukavica, Kunovo, Lebet, Lepenica, Letovište, Ljutež, Mazarać, Manajle, Manjak, Mrtvica, Ostrovica, Polom, Prekodolce, Priboj, Ravna Reka, Rdovo, Repince, Repište, Ružić, Solačka Sena, Srneći Dol, Stubal, Suva Morava, Tegovište, Urvič i Džep.
Istorija Vladičinog Hana
Bežeći od Turaka, Grk Stefanopulos utočište nalazi u selu Kalimance, gde je osnovao han, odnosno odmaralište za karavane i putnike, a kasnije je to imanje prodao mitropolitu Pajsiju, da bi po njegovoj crkvenoj tituli – vladika, naselje dobilo naziv Vladičin Han. Osnovano je u XIX veku, tačnije prvi put se spominje pre 120 godina. Nalazi se na ušću dveju reka – Kalimanke i Vrle, koje se ulivaju u Južnu Moravu. Naselje je bilo centar trgovačkog i saobraćajnog prometa, kao i raznih društvenih i kulturnih institucija.
Mali dućani su se nalazili sa obe strane Južne Morave i u njima se mogla nabaviti roba široke namene. Zahvaljujući dobrom drumskom i železničkom saobraćaju, izvozile su se žitarice, stoka i voće, a uvozili su se kukuruz i raž. Roba se plaćala gotovim novcem ili trampom. Iako su postojali dobri uslovi za poljoprivrednu proizvodnju, mali broj stanovnika se u to vreme njome bavio, jer je veći broj meštana bio orijentisan ka zanatstvu i trgovini. Uz slabo zastupljeno voćarstvo, ratarstvo, stočarstvo i povrtarstvo 1922. godine započeta je proizvodnja duvana, da bi krajem 40-ih godina prošlog veka bila otvorena stanica za otkup i preradu ove biljke.
Naselje se brzo razvijalo i doseljavali su se stanovnici sa različitih prostora, te su se izmešale navike, običaji i nošnje ljudi, koje su zavisile od staleža građana i mesta življenja. Izgradnjom železničke pruge 1886. i izgradnjom mosta preko Južne Morave 1910. godine, mesto je još više napredovalo, broj stanovnika se uvećavao, da bi 1921. Vladičin Han dobio status varošice.
Tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata, i ova varoš je stradala od Nemačke i Bugarske vojske, ali po popisu iz 1930. godine, broj stanovnika se uvećao, kao i broj kuća za stanovanje. Varoš je imala znatan broj uspešnih trgovaca i zanatlija, kao i prvo industrijsko preduzeće, koje je oformljeno u kamenolomu Momin Kamen. 1931. osniva se fabrika za proizvodnju cigle i crepa, koja radi i danas. Sa uvedenom elektrifikacijom 1938. godine, razvoj mesta će biti još bolji, veći i uspešniji.
U Drugom svetskom ratu, Vladičin Han je doživeo novi slom jer je Bugarski okupator spalio oko 1.160 objekata, internirao oko 2.300 građana, te se 1.850 stanovnika priključilo partizanskim jedinicama, od kojih je 152 poginulo. Grad je oslobođen od okupatora 8. septembra 1944. godine, a oslobodila ga je 8. srpska brigade 22. divizije.
Opštinski centar se nalazi na 42°42´ severne geografske širine i 22°03´ istočne geografske dužine, na nadmorskoj visini od 328 metara. Najveći deo Opštine pripada brdsko-planinskom području i ima umereno kontinentalnu klimu. Smeštena je na tromeđi Srbije, Makedonije i Bugarske, kao i na raskrsnici važnih puteva koji povezuju Beograd i Niš sa Skopljem i Solunom. Vladičin Han je na pola puta između Beograda i Soluna, odnosno udaljen je oko 330km od oba grada. Kroz opštinsku teritoriju prolazi Koridor 10, a ona je od Beograda udaljena 333km, Novog Sada 409, Niša 91, Prištine 112 i Skoplja 112km.
U opštini Vladičin Han, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 3.734 gazdinstva koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje krompir (njih 2.385), a zatim kukuruz za zrno – 2.366 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode pšenicu i krupnik – 1.328, papriku – 1.020 i detelinu (798).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,87%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 372 gazdinstva specijalizovano je za voće, mešovitom stokom za ispašu, a ne i za proizvodnju mleka, bavi se njih 417, međutim najviše je onih koji se bave različitim kombinacijama useva i stoke (634).
Poljoprivredom se u Vladičinom Hanu 8.672 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Vladičinom Hanu, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 78,96%, dok je udeo žena mnogo manji (21,04%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 35,21%.
