Opšti podaci o Brusu
Opština Brus se nalazi u centralnom delu Srbije i teritorijalno pripada Rasinskom okrugu. Prostire se na površini od 605 kilometara kvadratnih i obuhvata deo Kopaonika, župskog vinogorja i dolinu reke Rasine. Graniči se sa opštinama Aleksandrovac, Blace, Kuršumlija, Raška, Kruševac i Leposavić. Prema podacima popisa stanovništva iz 2011. godine, u Opštini živi 16.317 stanovnika, u jednom gradskom i 58 seoskih naselja. Većinsko stanovništvo je srpsko sa udelom od 97,6%.
Naseljena mesta u opštini Brus: Batote, Belo Polje, Blaževo, Bogiše, Bozoljin, Boranci, Botunja, Brđani, Brus, Brzeće, Budilovina, Velika Grabovnica, Vitoše, Vlajkovci, Gornje Leviće, Gornji Lipovac, Grad, Gradac, Graševci, Domiševina, Donje Leviće, Donji Lipovac, Drenova, Drtevci, Dupci, Đerekare, Žarevo, Žilinci, Žiljci, Žunje, Zlatari, Igroš, Iričići, Kneževo, Kobilje, Kovizle, Kovioci, Kočine, Kriva Reka, Lepenac, Livađe, Mala Vrbnica, Mala Grabovnica, Milentija, Osreci, Paljevštica, Ravni, Ravnište, Radmanovo, Radunje, Razbojna, Ribari, Stanuloviće, Strojinci, Sudimlja, Tršanovci, Čokotar i Šošiće.
Opšti podaci o poljoprivredi
Stanovništvo se bavi uglavnom poljoprivredom, stočarstvom i voćarstvom. Od ukupne opštinske teritorije, pašnjaci zauzimaju 53,2% površina. Gaje se ratarske kulture, a od voća ponajviše maline, ribizle, kupine, kao i šljive, grožđe i jabuke.
Istorija Brusa
Na ovom području su boravili Iliri, a o rimskoj vladavini govore nam arheološke iskopine u vidu utvrđenja, crkava i gradova. Od srpske srednjevekovne države ostali su utvrđeni gradovi, kao npr. Koznik i manastiri Lepenac i Milentija. Za rudna bogatstva Kopaonika znalo se od davnina, ali je poznato da je raški kralj Stefan Uroš I doveo na ove prostore nemačke rudare, tzv. Sase, koji su u svojim naseljima držali topionice i kovnice novca. Za vreme despotovine, u XIV i XV veku, rudarstvo doživljava svoj procvat, a razvija se i trgovina sa Dubrovnikom, Zapadnom Evropom i Vizantijom. Kroz ovu teritoriju su prolazili dubrovački karavani koji su išli ka Carigradu.
1909. godine u Brusu je održan tajni sastanak između Aleksandra Karađorđevića, bugarskog kralja Ferdinanda I i serdara Janka Vukotića, gde su njih trojica oformili Balkanski savez protiv Turske. Za vreme ratova, Kopaonik je uvek bio strateško mesto, pa tako se i 1917. godine, na prevoju Mramor, zbila značajna bitka – Ustanik, a 1944. na tom istom mestu, vođena je velika borba za ulazak u Srbiju.
Centralno opštinsko naselje, Brus, nalazi se na 43°26`25” severne geografske širine i 20°56`32” istočne geografske dužine, na nadmorskoj visini od 450 m. Smešten je između reka Graševke i Rasine i prostire se na istočnim padinama Kopaonika. Od Beograda je udaljen 246 km, ima dobre regionalne i lokalne puteve koji vode ka Kopaoniku, Jošaničkoj i Vrnjačkoj Banji, Aleksandrovcu i Kruševcu. Klima je umereno kontinentalna.
U opštini Brus, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 4.268 gazdinstava koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 2.407), a zatim krompir – 2.208 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode pšenicu i krupnik – 1.866, lucerku – 1.026 i pasulj (831).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,79%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 502 gazdinstva bavi se stalnim usevima i stokom za ispašu kombinovano, njih 871 specijalizovano je za voće, međutim najviše je onih koji se bave različitim kombinacijama useva i stoke (1.122).
Poljoprivredom se u Brusu bavi 11.720 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Brusu, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 84,40%, dok je udeo žena mnogo manji (15,60%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su žene u većini i ima ih 61,09%.
