Konzervacijska obrada zemljišta: Šta zapravo podrazumeva ovaj pristup i kako doprinosi očuvanju kvaliteta tla? Često se postavlja pitanje da li je obrada zemljišta uvek neophodna da bi se obavila setva i dobio stabilan usev.
U okviru koncepta održivog razvoja poljoprivrede, jačanja ekološke svesti proizvođača i očuvanja prirodnih resursa, tokom 60-ih godina XX veka u Sjedinjenim Američkim Državama započeta je primena sistema koji danas poznajemo kao konzervacijska obrada zemljišta, navodi Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu.
ČITAJTE I...
Ovaj pristup podrazumeva redukovanu ili potpuno eliminisanu predsetvenu obradu zemljišta, uključujući i direktnu setvu (no-till), pri čemu se niz tehničkih mera koristi kako bi se sprečila erozija, unapredio kvalitet i biodiverzitet tla i smanjila emisija štetnih gasova.
Za primenu ovog sistema neophodna je odgovarajuća mehanizacija koja omogućava setvu na parcelama gde se nalazi najmanje 30% biljnih ostataka od prethodne proizvodnje. Ovi ostaci štite površinu zemljišta, čuvaju vlagu i doprinose očuvanju njegove strukture.
Pored značajnih ekoloških koristi, konzervacijska obrada donosi i ekonomske prednosti. Sa stanovišta društva, smanjuju se troškovi izazvani degradacijom zemljišta, dok poljoprivrednim proizvođačima ovaj pristup omogućava smanjenje broja mašinskih operacija, manju potrošnju dizel goriva i uštedu vremena — kako u radu mašina, tako i zaposlenih.
Šta je očuvanje tla – konzervacijska obrada zemljišta?
Očuvanje tla, odnosno konzervacijska obrada zemljišta, predstavlja skup praksi koje se primenjuju radi zaštite tla od degradacije. Suština ovog pristupa jeste posmatranje tla kao živog ekosistema – sistema koji neprestano mora da dobija organsku materiju kako bi ostao plodan i zdrav.
Ovaj koncept možemo uporediti sa redovnim održavanjem automobila: ako blagovremeno menjamo ulje i filtere i proveravamo ključne delove, izbegavamo velike kvarove. Na isti način, konzervacijska obrada omogućava da se tlo sačuva i ostane funkcionalno za dugoročnu upotrebu.
Konzervacijska obrada obuhvata različite prakse koje sprečavaju degradaciju tla. Njena osnova je razumevanje da svi organizmi koji žive u tlu imaju važnu ulogu u stvaranju plodnog i zdravog okruženja. Mikroorganizmi i sitni organizmi razlažu organsku materiju, oslobađaju hranljive materije i stvaraju pore koje omogućavaju cirkulaciju vazduha i vode.
Pošto većina organizama u tlu zavisi od mrtvih biljnih i životinjskih ostataka koji im služe kao hrana i izvor energije, očuvanje tla podrazumeva stalno vraćanje organske materije u zemlju. Upravo ta organska materija obezbeđuje dobru strukturu zemljišta, veći kapacitet zadržavanja vode, bolju infiltraciju padavina i zaštitu od erozije i zbijanja.
Regenerativna poljoprivreda – PRINCIPI obnove zemljišta i povratka prirodi!
Pored očuvanja života tla i organske materije, ostali principi očuvanja tla su:
- Upravljanje površinskim oticanjem,
- Zaštitu golih i izloženih površina tla, kao i posebno osetljivih delova parcele (npr. strme padine),
- Zaštitu nizvodnih vodotokova od sedimentacije i zagađenja.
Očuvanje tla je aktivan i stalni proces koji zahteva ozbiljnu posvećenost. Prvi korak je dobro poznavanje sopstvenih zemljišnih resursa. To znači razumevanje koje su površine najpropusnije i najpodložnije zagađenju podzemnih voda usled viška pesticida, kao i koje su zone najosetljivije na eroziju zbog kombinacije nagiba, strukture i teksture tla. Bez takvog znanja nije moguće isplanirati odgovarajuću strategiju za očuvanje i zaštitu zemljišta.
Kako se čuva tlo i vrši konzervacijska obrada zemljišta
Sledeći koraci kada je u pitanju konzervacijska obrada zemljišta su da se identifikuju ili predviđaju problematična područja, izbor i sprovođenje tehnika očuvanja tla i održavanje kontrolnih struktura navodi sajt Johnstonnc. Konačni korak je da kontinuirano nadgleda efikasnost plana i unošenja promene ako i kad je to potrebno.
Deset dobrih razloga za primenu konzervacijske obrade zemljišta
-
Očuvanje organske materije i života u tlu.
Organska materija i biološka aktivnost čine 90 do 95% ukupne produktivnosti zemljišta. Konzervacijska obrada pomaže da se ove komponente održe na optimalnom nivou. -
Stabilniji i veći prinosi na duži rok.
Očuvanje tla sprečava eroziju i čuva gornji, najplodniji sloj zemljišta, što dugoročno povećava produktivnost i sigurnost prinosa. -
Ušteda novca za poljoprivrednike.
Kada se izgubi plodno zemljište, gubi se i prihod: prinos opada, a hranljive materije se spiraju. Konzervacijska obrada značajno smanjuje ove gubitke. -
Briga o budućim generacijama.
Zemlju nismo samo nasledili od predaka — mi je pozajmljujemo od svoje dece. Očuvanje tla znači odgovorno upravljanje resursima koji će ostati onima koji dolaze posle nas. -
Poboljšanje kvaliteta vode.
Erozija tla, kako u poljoprivrednim tako i u urbanim područjima, jedan je od glavnih uzroka zamućenja i zagađenja površinskih i podzemnih voda. Konzervacijske prakse smanjuju oticanje sedimenata i zagađivača. -
Bolje stanište za divlje životinje.
Mere kao što su vetrozaštitni pojasevi, pokrovni usevi ili povećanje organske materije stvaraju povoljnije uslove za opstanak i razmnožavanje brojnih vrsta. -
Lepši pejzaž.
Zdravo, stabilno i dobro upravljano zemljište doprinosi privlačnijem i harmoničnom izgledu krajolika. -
Smanjenje zagađenja životne sredine.
Konzervacijska obrada doprinosi smanjenju emisija štetnih gasova, zadržavanju hraniva u zemljištu i izgradnji zdravijeg, manje kontaminiranog okruženja. -
Veća otpornost na klimatske promene.
Tlo sa više organske materije bolje zadržava vlagu, sporije gubi水 i bolje podnosi i sušu i ekstremne padavine. -
Uticaj na ekonomiju i cene hrane.
Kada prinosi opadaju zbog degradacije tla, troškovi proizvodnje rastu, a to se na kraju odražava na veće cene namirnica za sve građane. Očuvanje tla znači stabilniju i pristupačniju proizvodnju hrane.
Konzervacijska obrada zemljišta: Tehnike zaštite tla
Konzervacijska obrada zemljišta obuhvata niz praksi koje se primenjuju u poljoprivredi kako bi se smanjila erozija izazvana vetrom i vodom. Osnovni principi ovog pristupa su:
a) da tlo bude zaštićeno tokom cele godine — živom vegetacijom ili biljnim ostacima prethodnog useva; i
b) da se broj prohoda mehanizacije i obrade zemljišta svede na minimum.
Golo zemljište je izuzetno podložno eroziji, dok se prekomernom obradom uništava njegova struktura i smanjuje sadržaj organske materije.
U sistemima konzervacijske obrade, najmanje 20 do 30% površine zemljišta ostaje prekriveno biljnim ostacima nakon setve. Ovi ostaci smanjuju brzinu vetra iznad tla, umanjuju udar kišnih kapi i sprečavaju spiranje površinskog sloja. Korenov sistem dodatno učvršćuje tlo, a kada se obrada obavlja popreko na nagib, redovi žetvenih ostataka deluju kao male barijere koje usporavaju površinsko oticanje vode.
ŠTA je regenerativna poljoprivreda i zašto je NEOPHODNOST srpskog agrara?
Poljoprivreda bez obrade (no-till) podrazumeva setvu semena direktno u žetvene ostatke, bez oranja ili drugog mehaničkog mešanja tla između žetve i nove setve.
Izbor mašina i tehnike obrade
Drugi važan element konzervacijske obrade jeste izbor odgovarajuće mehanizacije. Tradicionalni plug za prevratanje zemljišta potpuno okreće slojeve tla i ostavlja površinu ogoljenu i izloženu eroziji. Nasuprot tome, dlijeto-plug i slični alati ostavljaju 30 do 50% biljnog pokrivača na površini, što značajno doprinosi zaštiti tla.
Pravilan izbor vremena obrade
Vreme obrade takođe je ključno. Za većinu tipova zemljišta preporučuje se obrada u proleće, nakon što prođe period najveće erozivne opasnosti usled topljenja snega i zimskih padavina. Međutim, teška, glinovita zemljišta obično bolje reaguju na jesenju obradu.
Tlo ne treba obrađivati niti ga opterećivati mehanizacijom dok je mokro, jer je to jedan od glavnih uzroka zbijanja zemljišta, koje kasnije dovodi do slabije infiltracije vode i lošeg razvoja korenovog sistema.
Konturna obrada
Konturna obrada podrazumeva oranje i setvu po konturama terena, a ne uzbrdo–nizbrdo. Na ovaj način brazde i redovi biljaka usporavaju tok vode niz padinu. Na dugim i strmim nagibima izostavljanje ove tehnike može dovesti do ozbiljne erozije. Pored toga, konturna obrada smanjuje potrošnju goriva i zahteva manji napor traktora u brdsko-planinskim predelima.
Dodatne prednosti konzervacijske obrade
Osim kontrole erozije, konzervacijska obrada doprinosi:
-
boljoj infiltraciji vode,
-
većem unosu organske materije u tlo,
-
značajnim uštedama goriva i vremena za poljoprivrednika.
Ovaj pristup takođe poboljšava kvalitet staništa za divlje životinje — od mikroorganizama u tlu do ptica, glodara i drugih malih životinja koje zavise od stabilnog i zaštićenog zemljišta.
Permakultura – spoj baštovanstva i dizajna
Strip cropping i konzervacijska obrada zemljišta
Strip cropping, odnosno uzgoj useva u naizmeničnim trakama, podrazumeva smenjivanje strnih žitarica (npr. raži) ili krmnih useva (npr. deteline) sa međurednim kulturama poput kukuruza. Ova tehnika koristi se za smanjenje erozije tako što usporava brzinu vetra i vode, dok redovi žitarica i krmnih biljaka zadržavaju sediment koji bi inače dospeo u vodotok.
Postavljanje traka je najefikasnije kada se primenjuje duž kontura terena, posebno na padinama. U područjima gde je problem erozije vetrom izražen, trake bi trebalo postaviti pod pravim uglom u odnosu na dominantne vetrove, kako bi što efikasnije zaustavile strujanje vazduha pri tlu.
Dodatna korist ove metode je povećavanje sadržaja organske materije zahvaljujući krmnim usevima i žitaricama koje se smenjuju u rotaciji.
Vetrozaštitni pojasevi kao strategija konzervacijske obrade zemljišta
Vetrozaštitni pojas predstavlja vegetacionu barijeru čiji je cilj da smanji brzinu vetra i time umanji eroziju koju vetar može izazvati. Osim toga, vetrozaštitni pojasevi koriste se i za kontrolu snežnih nanosa, kao i za obezbeđivanje zaklona za objekte i stoku.
Razlikuju se vetrozaštitni pojasevi i zaštitni pojasevi.
-
Vetrozaštitni pojasevi obično se sastoje od jednog do pet redova drveća ili žbunja.
-
Zaštitni pojasevi, koji služe kao zaklon, obično su širi od šest redova.
Najčešće se postavljaju na zapadnoj, jugozapadnoj ili severozapadnoj strani parcela, kako bi se ublažili dominantni vetrovi. Najbolja zaštita postiže se na strani niz vetar, gde se brzina vetra smanjuje na udaljenosti 15 do 20 puta većoj od visine stabala. Zona zavetrine direktno iza pojasa pruža zaštitu na udaljenosti 3 do 5 visina drveća.
Prednosti vetrozaštitnih i zaštitnih pojaseva u okviru konzervacijske obrade daleko prevazilaze samu kontrolu erozije. Oni poboljšavaju kvalitet useva, smanjuju stres kod stoke i povećavaju ukupne uslove proizvodnje. Drveće i žbunje unapređuju i estetiku pejzaža, što se neretko odražava i na veću vrednost zemljišta. Zimi zadržavaju sneg, čime doprinose većoj količini raspoložive vlage tokom vegetacije.
Jedna od najvažnijih prednosti vetrozaštitnih pojaseva jeste njihova uloga u poboljšanju staništa za divlje životinje. Oni obezbeđuju sklonište, mesta za gnežđenje i zaklon od predatora tokom hladnih zimskih meseci. Iako pojedine vrste mogu povremeno naneti štetu usevima, njihova uloga u kontroli štetnih insekata i glodara često je od presudnog značaja.
Principi očuvanja tla i očuvanja staništa za divlje životinje međusobno se dopunjuju — zdravo tlo i stabilni ekosistemi zajedno grade održiv poljoprivredni pejzaž.
Plodoredi kao strategija i konzervacijska obrada zemljišta
Rotacija useva, odnosno plodored, predstavlja alternativu uzgoju istih biljnih vrsta na istoj parceli iz godine u godinu. U idealnim uslovima glavni usev se smenjuje sa žitaricama poput ozime pšenice ili krmnim usevima kao što su detelina i lucerka.
Plodored donosi brojne prednosti: smanjuje rizik od pojave štetočina i bolesti, pa se samim tim smanjuje i potreba za pesticidima. Pošto se usevi menjaju iz godine u godinu, štetočine i patogeni ne mogu da se razviju u velikoj meri niti da se lako prilagode.
Detelina i lucerka često se koriste kao zelenišno đubrivo, odnosno kao usevi koji se uzgajaju i zatim mešaju sa zemljištem kako bi poslužili kao prirodan izvor hranljivih materija i organske materije. Kao mahunarke, imaju sposobnost da iz atmosfere vezuju azot i pretvaraju ga u oblik koji biljke mogu da koriste, pa se zbog toga nazivaju azotofiksatorima.
Kada se koriste kao zelenišno đubrivo, ove biljke zemljištu vraćaju znatne količine organske materije. Njihov dubok korenov sistem stvara kanale kroz koje vazduh i voda lakše prodiru u tlo. Sve to doprinosi smanjenju erozije izazvane vetrom i vodom.
Pokrovni usevi su biljke koje se sade kako bi zaštitile golo zemljište od erozije. Apsorbuju udar kišnih kapi, smanjuju brzinu površinskog oticanja vode, stabilizuju površinski sloj i podstiču bolju infiltraciju.
Pokrovni usevi – tehnologija za budućnost
Najčešće se koriste slatka detelina, lucerka, raž i ozima pšenica. One se sade na područjima posebno podložnim eroziji — poput strmih padina, obala reke, travnatih vodenih puteva ili oko bunara, gde je potrebno zaštititi podzemne vode od kontaminacije. Ozima pšenica i raž posebno su efikasne jer obezbeđuju zimsku pokrivenost i čak 95 do 100% zaštite od erozije tokom prolećnog topljenja snega.
Udružena sadnja podrazumeva uzgoj više biljnih vrsta zajedno, na primer sadnju mahunarki između redova kukuruza ili soje. Ova tehnika može biti posebno korisna poljoprivrednicima koji ne mogu da izdvoje celu parcelu za rotaciju, a žele da poboljšaju plodnost zemljišta i smanje eroziju.
Tampon trake kao strategija
Tampon traka je pojas zemljišta uz vodotok koji je obrasao travom, žbunjem ili drugim biljnim pokrivačem. Ovaj vegetacioni sloj filtrira sediment iz površinskog oticanja, stabilizuje tlo i sprečava njegovo ispiranje, klizanje i degradaciju, čime direktno doprinosi očuvanju kvaliteta vode.
Obično su široke od 2 do 5 metara, a tačna širina zavisi od nagiba terena i teksture zemljišta. Da bi bile efikasne, tampon trake moraju biti zaštićene od obrade zemljišta, prolaska mehanizacije i pristupa stoke.
Pored kontrole erozije, tampon trake stvaraju izuzetno povoljno stanište za mnoge vrste sitnih divljih životinja i korisnih insekata. Kada su pošumljene, dodatno poboljšavaju uslove za život organizama u samom vodotoku — senčenjem obezbeđuju nižu temperaturu vode, što odgovara vrstama poput pastrmke.
Listovi koji padaju u vodu obezbeđuju organsku materiju za vodene beskičmenjake, koji zatim postaju hrana većim životinjama, poput rakova. Šumski pojasevi uz potoke spadaju među najproduktivnija staništa za divlji svet, a istovremeno, poput vetrozaštitnih pojaseva, dodatno poboljšavaju estetski kvalitet pejzaža.
Travnati vodeni putevi i konzervacijska obrada zemljišta
Travnati vodeni put je trajno vegetativni kanal, najčešće blago udubljen u obliku tanjira, koji je dizajniran da bezbedno sprovede površinsko oticanje sa parcele, a da pri tome ne izazove eroziju. Ovakvi kanali koriste se na mestima gde se javlja erozija usled koncentrisanog toka vode nakon obilnih padavina ili topljenja snega.
Vegetacioni pokrivač usporava protok vode, stabilizuje tlo i sprečava njegovo ispiranje. Voda se zatim bezbedno usmerava ka stabilnom odvodu — poput drenažnog jarka ili prirodnog vodotoka.
Prednosti travnatih vodenih puteva su brojne: ne narušavaju prirodni tok vode, kompatibilni su sa poljoprivrednim operacijama i mogu se prelaziti poljoprivrednim, građevinskim ili šumarskim vozilima, a istovremeno ispunjavaju ciljeve konzervacijske obrade zemljišta.
Terasa je oblikovana kao zemljani greben sa vodenim kanalom duž njegove gornje strane. Postoji više mogućih dizajna, ali se najčešće i greben i kanal održavaju pod trajnim travnatim pokrivačem. Terase su konstruisane tako da presreću površinsko oticanje na padini i smanjuju erozivno delovanje vode dok se kreće niz nagib. Voda se zatim usmerava sporijom brzinom duž vegetacionog kanala prema stabilnoj površini, poput travnatog potoka.
U kombinaciji sa terasama mogu se koristiti i gomile kamenja, prirodna đubriva i malč, koji obogaćuju tlo ključnim hranljivim materijama kao što su azot, fosfor i kalijum.
Organski ili ekološki pristup rastu i upravljanju zemljištem
Organski ili ekološki pristup podrazumeva smanjenje ili potpuno izbegavanje upotrebe sintetičkih đubriva i pesticida, uz istovremeno negovanje dugoročne plodnosti zemljišta kroz tehnike kao što su plodored, konzervacijska obrada zemljišta, kao i dodavanje komposta i stajnjaka.
Sintetička đubriva uglavnom nadoknađuju samo makronutrijente — fosfor, azot i kalijum — ali ne obezbeđuju organsku materiju koja je neophodna za zdravlje i strukturu tla. Većina insekticida je neselektivna, pa osim ciljnih štetočina mogu uništiti i korisne insekte i mikroorganizme koji su ključni za plodnost zemljišta, čime se narušava prirodni balans i efekti konzervacijske obrade.
Organsko upravljanje zemljištem može se primenjivati na bilo kojoj površini — od malog kućnog vrta do velikih komercijalnih farmi — iako će se konkretne tehnike razlikovati u zavisnosti od obima proizvodnje. Suština organskog pristupa jeste razumevanje potreba organizama koji žive u tlu i obezbeđivanje prirodnog kruženja hranljivih materija uz stalno vraćanje organske materije zemljištu.
U organskoj proizvodnji cilj nije potpuno eliminisati štetočine — čak ni hemijski pesticidi to ne mogu postići. Umesto toga, cilj je uspostaviti uravnotežen agroekosistem u kojem je nivo štetočina takav da ne izaziva značajnu štetu.
Iako se konzervacijska obrada zemljišta najčešće vezuje za poljoprivredu, njeni principi važe za sve načine korišćenja zemljišta. I građevinske površine i šumski ekosistemi moraju biti zaštićeni od erozije, gubitka organske materije i narušavanja prirodne strukture tla. Razumevanje prirodnog toka vode, karakteristika zemljišta, potreba za organskom materijom i različitosti živog sveta predstavlja osnovu za očuvanje zemljišta u svim oblastima.
Komentari