Majdanpek – opština

Opšti podaci o Majdanpeku

Opština Majdanpek nalazi se u severnom delu istočne Srbije, u Timočkoj Krajini i teritorijalno pripada Borskom okrugu. Prostire se na površini od 932 kilometra kvadratna, a šume zauzimaju 72% ukupne opštinske teritorije.

Majdanpek se graniči sa opštinama Negotin, Bor, Golubac, Kladovo, Kučevo i Žagubica. Sa severne strane, reka Dunav je prirodna granica sa Rumunijom.

Opštinu čine dva gradska naselja:

• Majdanpek i
• Donji Milanovac,

kao i 12 naseljenih mesta seoskog tipa, a to su:

• Boljetin,
• Vlaole,
• Golubinje,
• Debeli Lug,
• Jasikovo,
• Klokočevac,
• Leskovo,
• Miroč,
• Mosna,
• Rudna Glava,
• Topolnica i
• Crnajka.

Na teritoriji Opštine, prema poslednjem popisu stanovništva iz 2011. godine, živi 18.616 stanovnika, a većinsko stanovništvo je srpsko sa udelom od 78,5%, zatim slede Vlasi sa 13,1% i Crnogorci sa 0,37%. Za Vlahe koji žive u oblasti Gornjeg Peka i Porečke reke, smatra se da pripadaju Munćanima.

Opšti podaci o poljoprivredi u Majdanpeku

Istorija Majdanpeka

Na području opštine Majdanpek nalazi se lokalitet Vlasac, na kojem je pronađena prva kodirana klesana poruka i neolitsko naselje Lepenski Vir, staro 9.000 godina, dok je Rudna Glava najstariji praistorijski rudnik i svedoči o prelasku čoveka iz kamenog u metalno doba. Ovo naselje je od davnina bilo rudarsko mesto jer uska dolina reke Mali Pek nija podesna za poljoprivredu.

Rudarstvo na tom prostoru postoji oko 7.000 godina, a naselje se prvi put pominje 1560. godine u turskim dokumentima, ali pod nazivom Medani Pek.

Smatra se da je u vremenu pre Turaka naselje bilo pod srpskom vlašću jer se reč med koristila kao staroslovenski izraz za bakar. Taj naziv naselje će nositi sve do prve polovine XVIII veka, kada se preuzima turska reč Majdan (rudnik) i dodaje mu se hidronim Pek.

Pre Trojanskog rata Grci su ispirali zlato iz istočne Srbije, a posebno iz reke Pek, uz pomoć ovčijeg runa po čemu je reka dobila ime, a ova tehnika se primenjivala donedavno.

Za nalazišta bakra na lokalitetima Preurija i Rudna Glava znalo se još u ranom eneolitu (V milenijum stare ere). Preurija se i danas nalazi u krugu rudnika, dok je Rudna Glava 24 km udaljena od Majdanpeka.

U I veku nove ere Rimljani su ovladali ovim prostorom i osnovali pokrajinu Meziju koja se vremenom podelila na Gornju i Donju. U njihovo doba rudarstvo je na vrhuncu, o čemu svedoče kasnije otkrivena rudarska okna.

Kada se Rimsko carstvo raspalo, Vizantija je nastavila rudarsku tradiciju sve do VI veka, kada se na ovaj prostor doseljavaju Sloveni, a njihovo pleme Timočani ostaje u ovoj oblasti i rudarska tradicija prestaje.

U XIII veku na ovaj prostor, bežeći od Tatara, dolaze Sasi i obnavljaju rudarstvo. Do stagnacije dolazi za vreme Osmanlijske vladavine.

Kneževina Srbija obnavlja rudnike 1849. godine, gradi topionicu bakra i gvožđa i na taj način postavlja temelje teškoj industriji. Topionica je imala nisku i visoku peć na ugalj za topljenje rude, opremu i mašine, a 1852. godine ugrađena je parna mašina. Oko topionice izgrađeno je naselje sa kućama u kojima su živeli rudari sa porodicama.

Zbog nedostatka novca, rudnik se prodaje stranim ulagačima, pa se tako smenjuju engleske, francuske i austrijske kompanije, da bi 1866. godine bio donet zakon koji reguliše ovu oblast. 1907. i 1908. godine radnici se sve češće sukobljavaju sa vlasnicima rudnika zbog lošeg poslovanja i niskih zarada. 1933. godine počinje obrada rude limonit, a 1937. godine prerađuje se u Sartidovoj topionici u Majdanpeku.

Nakon Drugog svetskog rata, u avgustu 1947. godine, rudnik je nacionalizovan, ali nastavlja rad sa zastarelom tehnologijom i opremom. 1954. godine počinje se sa ulaganjem u drobljenje i izgradnju flotacije. Otkriveno je novo ležište rude poznato kao “Južni revir”.

1961. godine rudnici su uključeni u “Rudarsko-topioničarski basen Bor”, a 1971. godine otvara se i “Zlatara Majdanpek”. 70-ih i 80-ih godina XX veka, eksploatacija se vrši nepravilno i dolazi do oštrog nagiba površinskog kopa Južni revir i on se prevremeno napušta.

Centar Opštine – Majdanpek, nalazi se na 44°25` severne geografske širine i 21°56` istočne geografske dužine, na 498 metara nadmorske visine. Prostire se u dolini reke Mali Pek i okružen je planinom Miroč, koja je na severoistoku, Stol je na jugu, Deli Jovan na istoku, Mali Krš i Veliki Krš na jugozapadu, Homoljske planine na zapadu, dok su planinski masivi Starice i Šomrde na severozapadu grada.

Rajkova pećina je pod planinom Starica, na 3,5 km od grada i specifična je po akustici i bogatstvu pećinskog nakita. Iz svojih pećina ističu Paskova i Rajkova reka i stvaraju reku Mali Pek, od koje je napravljeno veštačko akumulaciono jezero Veliki Zaton. Na istoimenoj reci nalazi se Šuplja stena, odnosno kameni most koji je napravila sama priroda u dužini od 100 metara, a gornja ivica luka dostiže visinu od 26 metara.

76% teritorije je brdsko planinskog karaktera, visoko planinski deo čini 0,9%, a 23% površina pripada nizijsko-brežuljkastom reljefu.

Klima je kontinentalna, ali ipak ima dve zone – umerena je oko Dunava, a brdsko planinski predeo ima oštru klimu sa dosta snega. Prosečna godišnja temperature vazduha je 7,7^oC, a Donji Milanovac broji najviše sunčanih dana u godini u čitavoj Srbiji.

U opštini Majdanpek, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički  zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 2.155 gazdinstava koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 1.467), a zatim detelinu – 896 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode krompir – 855, pšenicu i krupnik – 638 i paradajz (490).

Najveći broj gazdinstava su porodična (99,77%), a ostalo su pravna lica.

Ukupno 220 gazdinstava kombinovano uzgaja različite ratarske kulture, njih 237 bavi se različitim kombinacijama useva i stoke, a najviše je onih koji se bave mešovitom stokom uglavnom za ispašu, a ne za proizvodnju mleka (437).

Poljoprivredom se u Majdanpeku bavi 5.245 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.

Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Majdanpeku, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 77,86%, dok je udeo žena mnogo manji (22,14%).

Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 37,24%.