Opšti podaci o Arilju
Opština Arilje smeštena je u zapadnom delu Srbije, u Zlatiborskom okrugu, između slivova reka Moravice, Velikog i Malog Rzava, na ukupnoj površini od 349 kilometara kvadratnih. Od toga, 96,8% zauzimaju oranice i šume (43% su obradive površine). Centar Opštine je na nadmorskoj visini od 342 m, na samom ušću Rzava u Moravicu. Obuhvata 22 naseljena mesta u kojima živi 18.792 stanovnika, pretežno Srba (98%).
Naseljena mesta u opštini Arilje su: Bjeluša, Bogojevići, Brekovo, Vigošte, Virovo, Visoka, Vrane, Grdovići, Grivska, Dobrače, Dragojevac, Kruščica, Latvica, Mirosaljci, Pogled, Radobuđa, Radoševo, Severovo, Stupčevići, Trešnjevica i Cerova.
Opšti podaci o poljoprivredi
U opštini Arilje, stanovništvo se pretežno bavi zanatstvom i voćarstvom, a generalno postoje povoljni prirodni uslovi za poljoprivrednu proizvodnju. Poljoprivreda je dominantna u strukturi dohotka opštine sa 41% učešća. Najrazvijenija grana poljoprivrede je voćarstvo. Po proizvodnji maline ovaj kraj je poznat širom sveta. Malina se plantažno gaji na 1.500 ha i postoji preko 50 hladnjača na opštinskoj teritoriji. Posmatrajući proizvodnju i ekonomski značaj, šljiva i jabuka dele drugo mesto. Stanovništvo se često bavi i govedarstvom.
Istorija Arilja
Prostor na kojem se Arilje nalazi, naseljen je još u paleolitu, što dokazuju arheološka nalazišta pećinskih naseobina sa obe strane Velikog Rzava. Od I veka nove ere nalazi se u sastavu provincije Dalmacije i teritoriju naseljavaju Rimljani. Iako se mesto ranije zvalo Moravice, današnje ime dobija po Svetom Ahiliju, grčkom episkopu i propovedniku hrišćanstva. On je živeo u 4. veku, a njegov kult je na prostoru današnjeg Arilja počeo da se slavi polovinom 10. veka, kada teritoriju naseljavaju izbeglice iz Larise (Grčka). I danas je to gradska slava (28. maj).
Godine 1219. Sava Nemanjić je Arilje proglasio centrom episkopije koja je formirana u tom delu srednjovekovne Srbije. Nakon mirnog perioda, za vreme vladavine Nemanjića, za vreme Velike seobe Srba, zbog teškog položaja stanovnika, Arilje je opustelo. Zatim su se, sredinom XVIII veka, novi žitelji doselili iz Istočne Hercegovine i Crne Gore. Arilje je 1880. godine, ukazom kneza Milana Obrenovića, proglašeno za varošicu.
Voćarstvo, u kome dominira proizvodnja maline, je najrazvijenija grana poljoprivrede na području opštine Arilje. Malina je ekonomski najznačajniji proizvod poljoprivredne proizvodnje, gaji se na oko 1.500 ha, a godišnje se u proseku proizvede oko 15.000 t. Uzgaja se na prosečnim parcelama od oko 0,3 ha, na čitavom području Opštine i to preko 95% na porodičnim gazdinstvima i ima veliki uticaj na dopunsko zapošljavanje. Na teritoriji ariljske opštine postoji više od 50 hladnjača u kojima se smrzava, prerađuje i izvozi oko 20.000 t ploda maline godišnje.
Pored maline, od jagodičastog voća gaji se i kupina, na manjim površinama, a u proizvodnju se u poslednjih nekoliko godina uvode i intenzivna proizvodnja jagode u zatvorenom prostoru, kao i kultivisana visokožbunasta borovnica. Šljiva se gaji na oko 1.000 ha i proizvodi se između 4.000 i 5.000 t ploda šljive godišnje. Plod šljive se manje koristi za sušenje i toplu preradu, a najviše za proizvodnju alkoholnih pića. Jabuke se prostiru i gaje na oko 750 ha, a godišnje se proizvede oko 4.000-5.000 t jabuke. U dolini Moravice skoncentrisana je pretežno komercijalna proizvodnja jabuke.
U Srbiji učešće stočarstva u ukupnoj poljoprivrednoj proizvodnji iznosi ispod 50%, dok se u ekonomski razvijenim zemljama kreće između 70% i 80%. Po vrednosti proizvodnje i ekonomskom značaju, stočarstvo je na drugom mestu u Opštini, a broj osnovnih vrsta i kategorija stoke na području opštine Arilje beleži dugoročnu tendenciju pada. Opštinu odlikuje slabije razvijeno živinarstvo (30.000 do 40.000 komada) i neznatni broj konja i koza, ali je važno napomenuti da se uporedo sa smanjenjem broja osnovnih vrsta stoke, povećava produktivnost po grlu.
Najvećim svojim delom, ratarska proizvodnja je u funkciji stočarstva. Konstantno se smanjuje proizvodnja žita, dok se na oko 1.500 ha proizvodi kukuruz koji se uglavnom koristi kao hrana za stoku, a njegova proizvodnja skoncentrisana je u okolini opštinskog centra (oko 85%) i dolini Moravice.
Na otvorenom prostoru obavlja se preko 99% povrtarske proizvodnje. Opština Arilje veći je proizvođač krompira u Republici Srbiji, pa se oko 10.000 t tržišnih viškova krompira proizvode upravo ovde. U selima Bjeluši i Trešnjevici ostvaruje se najveća proizvodnja (oko 60%), mada se krompir proizvodi na čitavoj opštinskoj teritoriji.
Arilje, opštinski centar, nalazi se na koordinatama 43°45′ severne geografske širine i 20°05′ istočne geografske dužine, a teritorijom Opštine dominira brdsko-planinsko područje, dok se oko reke Moravice nalazi uski pojas ravnice. Od Požege je udaljena 12km, Ivanjice 28, Užica 36, Čačka 46, a Beograda 195km. Planina Kukutnica, u selu Bjeluša, je sa 1.328 metara nadmorske visine najviši vrh, a ovaj kraj obiluje planinskim izvorima, potocima i rekama, pa se ubraja u najzdravije i najčistije sredine Srbije. Oko predela Moravice klima je umereno kontinentalna sa obeležjima takozvane župske klime, dok odlikama planinske klime raspolaže brdsko-planinsko područje Opštine.
U opštini Arilje, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 4.783 gazdinstva koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje krompir (njih 1.395), a zatimkukuruz za zrno – 798 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode lucerku – 301 i pasulj (248).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,48%), a ostalo su pravna lica.
Stalnim usevima i stokom za ispašu kombinovano bavi se ukupno 573 gazdinstva, njih 766 bavi se različitim kombinacijama useva i stoke, međutim najviše je onih koji su specijalizovani za voćarstvo (2.314).
Poljoprivredom se u Arilju bavi 10.975 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Arilju, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 83,68%, dok je udeo žena mnogo manji (16,32%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 30,51%.
