Opšti podaci o opštini Gadžin Han
Opštinа Gаdžin Hаn se nalazi u jugoistočnoj Srbiji i teritorijalno pripada Nišаvskom okrugu. Oblаst Gаdžin Hаn se nаjvećim delom poklаpа sа područjem opštine Gаdžin Hаn, a smeštena je između Suve plаnine, Bаbičke Gore i Seličevice. Prostire se na površini od 325 kilometara kvadratnih, od čega poljoprivredno zemljište zauzima 18.373 ha, a šume su na 10.610 ha.
Graniči se sa opštinama: Vlasotince, Babušnicom, Doljevcem, Belom Palankom, Leskovcem i gradom Nišom. Pored centralnog istoimenog naselja, Opštinu čini još 33 naseljena mesta, a prema podacima popisa iz 2011. godine, na njenoj teritoriji živi 8.389 stanovnika, najviše srpske nacionalnosti – 95%.
Opšti podaci o poljoprivredi
Poljoprivredno zemljište prostire se na 18.373 hektara, što čini 56,5% ukupne opštinske teritorije. Prema kvalitetu zemljišta i klimatskih uslova, ovo područje je pogodno za gajenje kukuruza, sitnolisnatog duvana i jagodičastog voća (malina, jagoda, kupina i višanja). Na 53% poljoprivrednog zemljišta prostiru se oranice i bašte, pašnjaci na 27,2%, livade 10%, voćnjaci 7,2%, a vinogradi 2,6%. 84% ukupnog poljoprivrednog zemljišta nalazi se u individualnom sektoru.
S obzirom na to da se 37,2% ukupnog poljoprivrednog zemljišta nalazi pod pod livadama i pašnjacima, Opština raspolaže i povoljnim uslovima za razvoj stočarstva, u kome je zastupljena mešovita proizvodnja. Od voćarskih kultura gaje se šljive, jabuke i višnje (uglavnom oblačinska sorta), u povrtarstvu su, u brdsko-planinskom području, zastupljeni luk, kupus i lisnato povrće, dok se u plastenicima gaje paradajz, paprika i krastavac.
Istorija Gadžinog Hana
Znа se dа je ovаj krаj bio nаseljen još u dаlekoj prošlosti, ali sistemаtskа istrаživаnjа ili iskopаvаnjа na ovoj teritoriji do sаdа nisu vršenа. Nа ovom terenu otkriveni su predmeti stаri i po nekoliko hiljаdа godinа, ali nisu poznata plemena i narodi koji su u dаlekoj prošlosti nаstаnjivаli ove krаjeve. Još od rimskog dobа, Gаdžin Hаn se nalazio nа putnom prаvcu, te je kroz čitаvu istoriju razvijana trgovinа ovog krаjа, prvenstveno poljoprivrednim proizvodimа i rukotvorinаmа.
Opština Gadžin Han spada u red nerazvijenih opština, ali je dobri klimatski uslovi, nizak nivo zagađenosti, raznolikost zemljišta i blizina grada Niša čine pogodnom za razvoj poljoprivrede. Gajnjače, crvenice i aluvijalno-deluvijalni nanosi dominantni su tipovi zemljišta. Opština, prema popisu poljoprivrede iz 2012. godine, ima 2.508 registrovanih gazdinstava, dok prosečno poljoprivredno gazdinstvo ima 2,11 ha poljoprivrednog zemljišta.
Pod voćnjacima se nalazi 536 ha, a prednjači model proizvodnje gde proizvođači imaju više različitih voćnih vrsta sa malim brojem stabala (mešoviti model). Proizvodnja šljive je dominantna. Gaji se na 309 ha, dok su od sorti zastupljene Stenlej (Stanly), autohtone sorte i Čačanska rana i rodna. Zasade uglavnom karakteriše ekstenzivni način uzgoja, dok plantažni tip i sa većim brojem stabala po hektaru karakteriše zasade novijeg datuma. U 2013. godini prosečan prinos šljive bio je oko 11 kg/stablu. Na 45 ha gaji se i jabuka, čiji je prosečan prinos 13,6 kg/stablu, a od sorti su zastupljene Zlatni i Crveni delišes, Ajdared i stare sorte Kolačara, Budimka, Ilinjača i Senabija. Pored šljiva i jabuka, u ovom kraju se na 83 ha gaji i višnja, čiji je prosečni prinos 13,7kg/stablu, a od sorti dominira Oblačinska. Područje Opštine pripada Kutinskom vinogorju, a vinogradi, čiji je ukupan prinos u 2013. godini iznosio 680 tona, prostiru se na 69 ha.
Jedan od najznačajnijih prirodnih resursa je poljoprivredno zemljište na koje otpada 56,5% ukupne opštinske teritorije. Ratarska proizvodnja se odvija u dolinskim i nižim brdskim područjima, a pšenica i kukuruz preovlađuju u strukturi setve. Pod kukuruzom je 987 ha, pod pšenicom 938 ha, dok su znatno manje površine pod industrijskim i lekovitim biljkama. Lucerka je dominantna krmna biljka.
U nizijskim predelima Opštine odvija se povrtarska proizvodnja, mada su i u brdsko-planinskom području zastupljene pojedine kulture i najviše se gaje lisnato povrće, kupus i luk, odnosno korenaste vrste. Od povrtarskih vrsta najčešće su krompir, paprika, crni luk, krastavac, paradajz i kupus. Baštenski tip proizvodnje, odnosno ”svaštarska proizvodnja” na malim površinama, preovlađuje u povrtarstvu ovoga kraja. Povrće se uglavnom koristi za sopstvene potrebe, dok se viškovi plasiraju na pijacama. U manjem obimu povrće se proizvodi i u plastenicima, dok staklenici ne postoje. Paradajz, krastavac i paprika dominantne su vrste u plastenicima.
Kada je o stočarstvu reč, gaje se ovce, goveda, koze, svinje, živina i konji, a mešovita proizvodnja preovladava u većini domaćinstava. U brdsko-planinskom području, zastupljeno je stajsko i pašnjačko držanje, dok je u ravničarskim selima držanje najčešće stajsko.Svinje se gaje, uglavnom za potrebe domaćinstava i ima 3.510 grla. Na teritoriji Opštine ima 2.398 grla ovaca, a od rasa dominiraju melezi pramenke, odnosno svrljiška i oplemenjena pirotska. Domaće šareno goveče u tipu simentalca preovladava u rasnom sastavu goveda, kojih ima 1.293 grla, dok su u kozarstvu zastupljene rase alpina, balkanska koza i melezi. U Opštini ima 1.621 grla koza i 41.055 grla živine.
Teritorija Opštine je ogrаničena rekom Južnom Morаvom i trimа plаninаmа, pa tako ovo područje imа nizine nа sаmo 200 m nаdmorske visine, dok se pojedini tereni nalaze i na 1.808 m nadmorske visine. Kada je o reljefu reč, ova teritorija predstavlja brdsko-plаninsko područje u kome je nizijski deo neznatan. Opštinа svojom teritorijom izlаzi nа reku Južnu Morаvu, u Pomorаvlje, kao i nа аutoput Niš-Skoplje, odnosno. Koridor 10. Centar Opštine nalazi se na 43°13´ severne geografske širine i 22°02´ istočne geografske dužine.
U nižoj zoni klima je umereno kontinentalna, dok kаrаkteristike subplаninske i plаninske dobija nа Suvoj plаnini i Bаbičkoj gori. Nešto oštrijа umereno kontinentаlnа klima je u Gornjem Zaplanju, dok je blaža u Donjem Zаplаnju. Leta su suva i topla, to pogoduje ratarskim i drugim kulturama, a zime hladne i snežne.
U opštini Gadžin Han, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 2.491 gazdinstvo koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 1.960), a zatim krompir – 1.703 gazdinstva. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode pšenicu i krupnik – 1.699, crni luk – 1.021 i papriku (1.017).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,88%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 209 gazdinstava uzgaja mešovite useve – glavne ratarske useve, njih 273 kombinovano se bavi ratarstvom, svinjama i živinom, dok je najviše onih koji se bave različitim kombinacijama useva i stoke (678).
Poljoprivredom se u Gadžinom Hanu bavi 5.412 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Gadžinom Hanu, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 83,16%, dok je udeo žena mnogo manji (16,84%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su žene u većini i ima ih 61,65%.
