Bor – opština

Opšti podaci o Boru

Opština Bor nalazi se na krajnjem istoku Srbije, u oblasti koja se naziva Timočka Krajina i predstavlja administrativni, ekonomski, industrijski i kulturni centar Borskog okruga. Istoimeno gradsko naselje je sedište Borske opštine koja zauzima površinu od 856 kilometara kvadratnih i spada u grupu većih i prostranijih, a 37,1% njene teritorije je pod šumama.

Graniči se sa opštinama: Negotin, Majdanpek, Zaječar, Žagubica, Boljevac i Despotovac. Opštinu Bor, pored centralnog istoimenog naselja, čini još 13 naseljenih mesta seoskog tipa, a to su:

• Brestovac,
• Bučje,
• Gornjane,
• Donja Bela Reka,
• Zlot,
• Krivelj,
• Luka,
• Metovnica,
• Oštrelj,
• Slatina,
• Tanda,
• Topla i
• Šarbanovac.

Na teritoriji čitave Opštine, prema podacima popisa stanovništva iz 2011. godine, živi 48.615, dok u gradu Boru ima 30.160 stanovnika. Kada je o etničkoj strukturi reč, većinsko stanovništvo je srpsko sa udelom od 72,9%, slede Vlasi sa 13,8% i Romi sa 3,6%.

U manjem procentu ovde ima i Makedonaca, Rumuna, Albanaca, Hrvata i drugih, a šarolik etnički sastav posledica je planskog naseljavanja Grada stručnom radnom snagom za vreme Jugoslavije.

Bor, Brestovac, Donja Bela Reka i Oštrelj su naselja sa većinskom srpskim stanovništvom, dok su Bučje, Gornjane, Krivelj, Luka, Metovnica, Tanda i Šarbanovac, naselja sa većinskim vlaškim stanovništvom. Mesto Slatina ima relativnu vlašku većinu, a Zlot relativnu srpsku.
 

Opšti podaci o poljoprivredi u Boru

Istorija Bora

Kao mesto iskopavanja rude metala, okolina Bora se pominje još iz vremena praistorije. Rudnik Rudna glava, koji je ušao u svetsku naučnu literaturu kao najvažniji lokalitet rane metalurgije bakra, pominje se još u prvoj polovini 5. milenijuma pre nove ere.

Na lokalitetu Lazarevog kanjona i na lokalitetima Rudna glava i Kučajna, nalazila su se prva naselja na ovim prostorima, te su ovde otkriveni arheološki ostaci u vidu kuća, ognjišta, keramike, udubljenja za topljenje bakra, pehara i amfora.

Ovim prostorom su, na prelazu iz starog u novi vek, vladali Rimljani. Bor je bio u sastavu provincije Gornje Mezije, a glavni grad ove provincije bio je Viminacijum (današnji Kostolac).

Deo Istočnog rimskog carstva (Vizantije) bio je od IV do VI veka, a nakon Vizantije, ovim prostorom su vladali različiti gospodari i narodi. U posedu Gepida ostao je do bugarskog osvajanja, da bi zatim ponovo ušao u sastav Vizantije, a posle i Kraljevine Ugarske.

U sastavu države cara Dušana, teritorija opštine Bor, nalazila se u srednjem veku, a administrativnoj upravi vidinskog Sandžagbega pripao je krajem XVII veka.

1718. godine, nakon Požarevačkog mira, zajedno sa Srbijom, pao je pod vlast Austrije.

1739. godine ponovo je pod Turcima, a 1833. godine dolazi do oslobođenja, te je teritorija opštine Bor pripojena Srbiji.

1897. godine, naučnik Feliks Hofman izvršio je prvo geološko istraživanje rude bakra u Boru. Istraživanje je pokrivalo oblast Tilva Roš, a Franjo Šistek i finansijer Đorđe Vajfert su 1903. godine otvorili rudnik i tada počinje kulturno-socijalni život mesta i meštana. U tom periodu povećava se trgovina, otvaraju se škole, razvija se zanatstvo i počinje eksploatacija rude bakra.

Bugari osvajaju Bor na početku Prvog svetskog rata i pod njihovom vlašću ostaje sve do 1918. godine, kada ga oslobađaju Francuzi.

U periodu između dva svetska rata, sa rudnikom Rio Tinto u Španiji, borski rudnik postaje najveći proizvođač bakra u Evropi. Da ne bi dospeo u ruke Nemaca, jugoslovenska vojska je početkom Drugog svetskog rata minirala rudnik, ali 1941. Nemci ga zauzimaju i nastavljaju da eksploatišu srebro, bakar i zlato, ali i da meštane okolnih sela teraju na prisilan rad. 3. oktobra 1944. godine, Bor je oslobođen i tada počinje nova etapa njegovog razvoja.

30. maja 1947. godine dobija status grada. Tada je brojao 11.000 stanovnika. Iz godine u godinu proizvodnja bakra bila je sve veća, a sa povećanom proizvodnjom raslo je i bogatstvo rudnika i njegovih radnika.

Pored osnovne delatnosti, razvijaju se i druge – trgovina i ugostiteljstvo, zidaju se kompleksi zgrada, savremeni centri i na taj način Bor postaje jedan od najsavremenijih gradova u bivšoj Jugoslaviji.

Privreda opštine Bor ostala je dominantno monostrukturna jer se njen dosadašnji razvoj temeljio na rudarstvu i metalurgiji, a pad cene bakra na svetskom tržištu, ali i procenat bakra u samoj rudi, zatim zastarela tehnologija i izolacija 90-ih godina, doveli su do znatnog smanjenja proizvodnje, povećanja nezaposlenosti, pada standarda stanovništva, nedefinisanih vlasničkih odnosa, sporog procesa privatizacije i mnogih drugih problema.

Bor se nalazi na 44°04`severne geografske širine i 22°05`istočne geografske dužine, na nadmorskoj visini od 353 metra. Smešten je u blizini granica sa Bugarskom i Rumunijom, pa su Đerdap 1 – Gvozdena Kapija, kod Kladova sa Rumunijom, i Vrška Čuka, kod Zaječara sa Bugarskom, najbliži granični prelazi.

Planine koje su ogranci južnih Karpata čine okolinu Bora, pa se na zapadu nalazi Kučaj sa planinom Deli Jovan (1.141m), na severu je planina Veliki krš (1.148m), a severozapadno planina Crni vrh (1.043m).

Pored planinskog i brdovitog terena, ovde ima i dolina mnogih reka i potoka, a Grad okružuju i mnoga slikovita mesta kao što su Brestovačka Banja, Borsko Jezero, Banjsko Polje i planina Stol.

Pregrađivanjem Brestovačke reke, na 14 km severozapadno od grada, 1959. godine nastalo je Borsko jezero koje je veoma značajno za industrijsko napajanje i turizam, a zauzima površinu od 30 ha. Najznačajnija izvorišta termomineralne vode, koja su korišćena još u rimsko doba i ispitana u vreme kneza Miloša, nalaze se u toku Brestovačke reke, u rejonu njene pritoke – potoka Pujice. Tu se nalazi poznata Brestovačka Banja, a u njoj konak kneza Miloša iz prve polovine XIX veka, kao i dvorac Aleksandra Karađorđevića iz 1856. godine.

Otvorenost područja prema Vlaškoj niziji određuje klimu Borske opštine, pa su klimatski uslovi pod uticajem kontinentalne (istočnoevropske) klime. Meteorološke prilike u Boru često su drugačije u odnosu na susedne regije, a svojevrsnu klimatsku granicu između timočke Krajine i Pomoravlja čini prevoj Čestobrodica.

Topla leta, snežne zime i klimu sa jasno izraženim godišnjim dobima, Bor je imao do novih globalnih klimatskih promena. Srednja godišnja temperatura, u poslednjih nekoliko decenija, iznosila je 10,2^oC. Na području Bora godišnje se u proseku izlije 688 mm padavina, a snežni pokrivač zadržava se oko 60 dana.

Zahvaljujući dobrim saobraćajnicama, geografski, ali i turistički, položaj Grada je povoljan. 272 km, autoputem E75, udaljen je od Beograda, od Kladova 120, Paraćina 85, Donjeg Milanovca 64, Negotina 60, a Zaječara 36 km.

Poslednjih godina civilni aerodrom u Boru nije u funkciji, pa su najbliži aerodromi u Beogradu i Nišu, a železnicom je povezan preko Majdanpeka i Požarevca do Beograda i preko Zaječara i Knjaževca do Niša.

U gradu Boru, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički  zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 3.546 gazdinstava koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 2.597), a zatim pšenicu i krupnik – 1.945 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode detelinu – 1.452, ječam – 820 i lucerku (771).

Najveći broj gazdinstava su porodična (99,89%), a ostalo su pravna lica.

Ukupno 361 gazdinstvo kombinovano uzgaja različite ratarske kulture, njih 510 bave se različitim kombinacijama useva i stoke, međutim najviše je onih koji se bave mešovitom stokom uglavnom za ispašu, a ne za proizvodnju mleka (845).

Poljoprivredom se u Boru bavi 9.295 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.

Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Boru, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 72,04%, dok je udeo žena mnogo manji (27,96%).

Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 40,70%.