Opšti podaci o Rači
Opština Rača se nalazi u centralnom delu Republike Srbije i teritorijalno pripada Šumadijskom upravnom okrugu. Zauzima teritoriju od 216 kilometara kvadratnih, od toga poljoprivredne površine čine 79,6%, a šumske 14%. Opština se graniči sa Lapovom i Batočinom na istoku, Velikom Planom i Smederevskom Palankom na severu, Topolom na zapadu i gradom Kragujevcem na jugu.
U Opštini živi 11.503 stanovnika, većinske srpske nacionalnosti (98,49%), u jednom gradskom i 18 seoskih naselja – Adrovac, Borci, Bošnjane, Veliko Krčmare, Viševac, Vojinovac, Vučić, Donja Rača, Donje Jarušice, Đurđevo, Mali Miraševac, Malo Krčmare, Miraševac, Popović, Saranovo, Sepci, Sipić i Trska.
Istorija Rače
Rača se prvi put pominje kao nahijska oblast u turskom popisu iz 1489. godine pod nazivom Radca. Nakon Svištovskom mira 1791. godine, područje ulazi u oslobođenu srpsku teritoriju i biva naseljavano stanovništvom iz okolnih krajeva koje beži od Turaka. Zemlja se slobodno zauzima pošto je relativno pusta i tada su oformljena sela koja su i danas na istim lokacijama. Po oslobođenju od turske vlasti, Rača se razvija i postaje administrativno, kulturno i ekonomsko središte, a dolaskom pisaca, Đure Jakšića i Radoja Domanovića, 1869. godine osniva se čitaonica, a 1920. niža gimnazija.
Kao pomen vođi Prvog srpskog ustanka, u Rači je 1934. godine sagrađen “Karađorđev dom”, koji je bio utočište za decu – siročiće iz cele bivše Jugoslavije. Nakon Drugog svetskog rata, u Rači je izgrađen Dom kulture, osnovana je poljoprivredna škola, zadruge. Godine 1949. Rača je postala sedište Lepeničkog sreza, a status opštine dobila je 1955. 1961. u Rači su oformljena dva industrijska preduzeća, ali do većeg napretka u Opštini nije došlo, te je ostala nedovoljno razvijena.
Opština je smeštena u istočnom delu Šumadije i zahvata slivno područje reke Lepenice, dok je reka Rača ipak od najvećeg značaja za Opštinu. Centar Opštine je varošica Rača koja se nalazi na 44°13’60” severne geografske širine i 20°58’60” istočne geografske dužine, na 177 m nadmorske visine. Kroz opštinsku teritoriju prolazi magistralni put M-4, kao i regionalni put R-109 i R-215 i dobri lokalni putevi koji povezuju seoska naselja sa sedištem Opštine. Od Beograda je udaljena 115, a Kragujevca 30 km.
Od tipova zemljišta zastupljeni su aluvijum u dolinama reka Jasenice i Rače, smonica na terasama i nižem pobrđu, dok gajnjača preovladava na višem pobrđu. Klima u opštini Rača je umereno kontinentalna sa izraženim godišnjim dobima i pogodna je za gajenje povrtarskih, voćarskih i ratarskih kultura.
U opštini Rača, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 2.598 gazdinstava koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 1.897), a zatim pšenicu i krupnik – 1.863 gazdinstva. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode detelinu – 1.009, paradajz – 892, crni luk – 841 i ječam (814).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,88%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 269 gazdinstava bavi se mešovitom stokom uglavnom za ispašu, a ne za proizvodnju mleka, njih 339 specijalizovano je za žitarice, međutim najviše je onih koji se bave različitim kombinacijama useva i stoke (601).
Poljoprivredom se u Rači bavi 5.851 osoba, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Rači, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 82,22%, dok je udeo žena mnogo manji (17,78%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su žene u većini i ima ih 63,18%.
Poljoprivredno zemljište se u opštini Rača prostire se na 17.250 ha. Površine u društvenoj (državnoj) svojini zanemarljive su u odnosu na ukupne. Od poljoprivrednih grana najrazvijenije su ratarstvo i stočarstvo, a najplodnije zemljište nalazi se u dolini reke Rače.
Kada je o voćarstvu reč, ovde na 1.750 ha prednjače zasadi šljive i jabuka, a trebalo bi istaći da je u poslednje vreme sve više zasada pod dunjom i višnjom. Na teritoriji Šumadijskog okruga, poslednjih pet godina sve više je vinograda i sve više se otvaraju male vinarije sa ciljem dobijanja geografskog porekla. U optini Rača, vinogradi se nalaze na 150 hektara.
Od povrtarskih kultura, na oko 250 ha, gaje se krompir, kupus, paradajz, a i ovde je odnos proizvodnje na otvorenom i u plasteniku 60:40.
Od ratarskih kultura, na teritoriji čitavog Šumadijskog okruga, na oko 30.000 ha, gaje se strna žita – pšenica (20.000 ha), ječam (4.000 ha), ovas (2.000 ha) i tritikale (4.000 ha), zatim okopavine, na oko 60.000 ha – kukuruz (45.000 ha), suncokret (5.000 ha), soja (1.000 ha), krompir (1.000 ha), kao i krmno bilje, na oko 20.000 ha – lucerka i deteline (12.000 ha), stočni grašak (3.000 ha) i travno leguminozne smeše (5.000 ha). U opštini Rača ratarske kulture se gaje na oko 13.000 ha.
U govedarstvu, simentalska rasa dominira. Ukupan broj grla je 4.020, od toga je 2.205 muznih grla. Landras i jorkšir su najčešće rase svinja, a njihov ukupan broj iznosi 17.230. Ovaca ima 13.452, a najčešće su wirtemberg i njihovi melezi. Livade i pašnjaci se prostiru na 2.700 ha.
